Geçmişe Dair Bilenmiyenler

Geçmişe Dair Bilenmiyenler
Yazım Tarihi; 24 Eylül 2004 Cuma, Şirintepe-İzmit, Yayın Tarihi;

Bu hafta Derince’nin Osmanlı dönemleri ve Cumhuriyet’in ilk evrelerine ait bilinmeyenlerinden söz edeceğim. Gelecek haftada ise Türk ve yabancıların kitap, gazete ve anılarında yer verdikleri Derince’den söz edeceğim.

Geçen hafta “Açık Teşekkür” başlıklı yazım, okuyucuları yanılgıya sürüklemiş olabilir. Derince’yi adım adım anlatmaktan vazgeçmiş değiliz. Ama anlatım uzun olacağından Derince’nin biçimlenmesine ve öyküsüne katkı sağlamış kişilere teşekkür etmenin okuyucuları memnun edeceğini düşündüm.

Biraz gerileri gidip kaldığımız yerden devam etmenin daha ilgi uyandıracağını umuyorum. Anlatmaya başladığım dönem 1960’lardan başlıyordu. 1940’lardan aktardığım bilgiler ise dinlediklerimden oluşuyor. Ama önce çok gerilere gidip bilgileri tazelemede yarar görüyorum. Aktaracağım veriler tamamen belge, arşiv ve görüntülere dayanmaktadır. Yaşanmış ve olmuş gerçek olaylardır. İlginçlik aktaracağım bilgilerin ilk kez okunması ve öğrenilmesinde olacaktır.

Derince Thrack’lar ve Bithynia’lılar zamanlarından ta Roma İmparatorluğu zamanlarına dek yer yer yerleşim yeri olarak kullanılır. Muhacir Mahallesi, Çenedere’nin batı kenarlarında bir zamanlar temel kazılarında çıkan lahit ve diğer malzemeler ile Yörük Mezarlığı kuzey sırtlarında kalan Roma Hamamı kalıntıları ve Çenedağı’ndaki Kilisecik Suyu kolunun çevresindeki kalıntılar buna kanıt sayılır.

Çenedağı’dan çıkan Çenesuyu’ndan İzmit Kasr-ı Hümayun’un Taç Kapısı yazıtında söz edilmektedir. 1877 yıllarından önce Derince yerine Çınarçayırı denilen alan padişahların sülün avladıkları alan olarak bilinir. Günümüzde Çınarlı (Topallar Köyü) olarak bilinen köy, ilkin Çınarlıdere’nin kenarında yer alır.

Topallar Köyü denilen yere çıkması çok sonraları olur. Haydarpaşa-İzmit Demiryolu Hattı’nın 1877 yılında bölgeden geçmesiyle, Derince kimliğini kazanır. Derince Limanı’nın yapımı 1901’de başlar ve 1904 yılında biter. Demiryolu hattını ve limanı Alman Holzmann firması yapar.

Derince adını nereden alır? Buna belgelenmiş bir yanıt vermek zor. Ama liman yapılırken bölgenin liman yapımına en uygun derinlikte olması, adını “Derince” olarak almasına yol açmıştır uyarlaması akla yakındır. Yabancı kaynaklarda ise Derindge, Derindje, Derinje ve Derinjee biçiminde yer alır.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri ile Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri’nde Derince’ye ait birçok bilgi yer alır. İlginç ve yararlı bulduğum bilgileri aşağıda sıralıyorum. Arşivlerdeki dil günümüz Türkçe’sine oldukça uyarlanmış durumdadır. Osmanlı dönemi Hicri tarihleri yanında yer alan Miladi tarihler tahminidir. Kesin hesaplama yapılmamıştır.

Hicri 1309’da (1883) Derince İstasyonu’na bir askerî rampa inşası masraflı olacağından sevkiyatın eskisi gibi İzmid Limanı'ndan yapılmasına dair Seraskerlik tahriratı.

Hicri 1311’de (1885) İngiltere sefirini ve maiyetindekileri taşıyan İmuzen isimli vapurun Derince Limanı’nda demirlediği.

Hicri 1316’da (1900) Rumeli Müslüman Muhacirleri’nin Ankara treniyle Adapazarı ve Eskişehir’e gittikleri. Anadolu Demiryolu Direktörü Mösyö Jandar ile işletme direktörünün Derince’ye gittikleri.

Hicri 1317’de (1901) İzmit-Derince önünde demirleyen Rus Gemisi’nden birkaç kişinin her gün civarın haritasını almak üzere gezdikleri ve tarassud altında tutulmaları.

Hicri 1319’da (1903) Dersasadet Avusturya Sefareti Müsteşarı Konta Raday ile Avusturya'nın Roma Konsolosu Baron Ken'in Derince’ye gittikleri.

Hicri 1320’de (1904) İzmid Körfezi'ndeki Derince İskelesi'ne bir telgrafhane açılması ve Kavak Telgrafhanesi'nde de Fransızca bilen bir muhabere memuru bulundurulması istirhamı.

Hicri 1331’de (1915) Bandırma Vapuru’yla Derince’ye gelen askerlerden ikisinin şüpheli emrazdan vefatı üzerine vapurun cihet-i askeriyece Tuzla Tahaffuzhanesi’ne sevk edildiği.

Hicri 1331’de (1915) Derince'ye gelen askeri kıtaatın hayvanları için gerekli olan arpa ve yulafın Gebze ve Taşköprü nahiyesinden mültezimlerin borçlarına mahsuben satın alınacağı.

Hicri 1333’de (1917) Derince ve İzmid arasında gece görülen Düşman Denizaltısı’na, hattı ve sahili muhafazaya memur tabur tarafından ateş edildiği.

Hicri 1337’de (1921) Derince ile Yarımca istasyonları arasındaki tren hattında bomba bulunarak Derince’deki İngiliz Kumandanlığı’na teslim edildiği.

Hicri 1338’de (1922) İngilizlerin perakende askerlerinin bulunduğu Derince ile İzmit arasına bir telgraf hattı tesisi.

Hicri 1338’de (1922) İzmit'e bağlı Derince, Derince Tütünçiftliği ve Yarımca'da şekavette bulunan üç kişilik çeteden Ohrili Musa oğlu Hasan'ın yakalandığı ve diğerlerinin de yakalanmasına çalışıldığı.

Hicri 1339’da (1923) Haydarpaşa'dan sevkolunan İngiliz Süvari Bölüğü’nün Aşağı Hereke, Yukarı Hereke ile Aşağı Yarımca, Yukarı Yarımca mevkii arasında dolaştıkları ve yine İngiliz Piyade askerlerinin Derince civarında bulundukları.

25.05.1922 tarihinde Garp Cephesi'nce inşa edilecek Azari Dekovil Hattı’na gerekli malzemenin alımı ile Trabzon ve Derince’deki malzemenin nakli için Müdafaa-i Milliye Vekaleti Bütçesi’ne ek ödenek konulması.

22.07.1928 tarihinde Mösyö Julius Rojenav ve Balkan Metal Kumpanyası'na satılmış olan hurda gemilerden çıkan bakır ve pirinç kısımların nakli esnasında Derince ile Yarımca arasında Batan Vapur’un içindeki enkazın ihalesi.

23.09.1928 tarihinde Anadolu-Bağdad Demiryolu Hattı üzerindeki “Yasak Bölge”ye, Derince İstasyonu ile limanının inşaatında görevli yabancı uzman ve mühendislerin, giriş çıkışlarının sınırlanması.

16.07.1930 tarihinde Kocaeli Derince’de Askeri Barut Deposu’nda Patlama olduğu.

09.08.1931 tarihinde İtalya tebaasından Çeroti Antonya'nın, liman tamiratı için 3 ay müddetle Derince'ye girmesine izin verilmesi.

31.01.1932 tarihinde Derince'deki Ahşap Travers Enjekte Fabrikası kazanları için pazarlıkla tecrit malzemesi satınalınması.

16.07.1932 tarihinde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün Derince’den Ertuğrul Yatı’yla Yalova’ya gittiği.

09.04.1934 tarihinde Konya Silosu’na ait makinaları getirecek olan Alman bandıralı Derindje (Derince) Vapuru’nun Derince'ye girmesi.

23.06.1934 tarihinde Derince Limanı’ndaki terkedilmiş Devlet Demiryolları Anbarları’nın silo haline getirilmesi için inceleme yapacak, Alman ve Fransız mühendislerin Derince'ye girmesine izin verilmesi.

12.07.1934 tarihinde Derince Limanı’na gelecek yabancı gemilere Büyük Erkan-ı Harbiye Reisliği’nce müsaade verilmesi.

14.07.1934 tarihinde Devlet Demiryolları’na ait Derince Limanı’ndaki boş ambarların silo haline getirilmesi.

22.10.1934 tarihinde Siloya çevrilecek Derince ambarlarında çalıştırılacak yabancılar hakkında kararname.

19.11.1934 tarihinde Elen bandıralı Pagasitikos Gemisi’nin Derince’ye girmesine izin verilmesi.

10.12.1934 tarihinde İzmit Kağıt Fabrikası’na ait malzemenin boşaltılmasında bulunmak üzere Alman tebaasından Paul Baker'in Derince'ye girmesine izin verilmesi.

08.05.1935 tarihinde Rusya'dan alınan otobüsleri getiren vapurun Derince'ye girmesine izin verilmesi.

10.06.1935 tarihinde Derince'de yaptırılan “Silo İnşaat ve Montajı”nda çalıştırılan yabancıların, işler bitirilip geçici kabul yapılıncaya kadar burada kalmalarına izin verilmesi.

02.04.1936 tarihinde Norveç bandıralı Bosphoros Vapuru'nun Irak Sefareti'ne getirdiği çimentoyu boşaltmak için Derince Limanı'na girmesine izin verilmesi.

09.10.1936 tarihinde Silo İşleri’nde çalıştırılacak 11 Yabancı’nın Derince'ye girmelerine izin verilmesi.

08.01.1937 tarihinde Krom almak için Derince'ye geldiğinde ölen İsveçli Akselson'un cenaze merasimine katılacakların “Yasak Bölge”ye girmelerine izin verilmesi.

17.04.1937 tarihinde Alman Frederich Wilhelm ile Çekoslovak Yohan Wilhelm Mahat’ın Derince’deki Travers Fabrikası Santralı’nın montajında çalıştırılmalarına izin verilmesi.

23.06.1937 tarihinde Derince'de Askeri Depo’da Patlama olduğu.

05.07.1937 tarihinde Alman uyruklu Emil Schulz'un “Yasak Bölge”deki Derince’ye girmesine izin verilmesi.

08.10.1937 tarihinde Derince “Elektrik Santralı”ndeki Lokomobili ikinci muayeneye hazırlamak üzere Alman tabasından Montör Heinrich Steichelen'in Derince'ye girmesine izin verilmesi.

05.05.1938 tarihinde Yerköy Silosu’nda çalışmakta olan Alman tabasından Wilhelm Valter'in Gaz Ölçme Cihazı’nı yerine koymak üzere Derince'ye girmesine izin verilmesi.

28.09.1938 tarihinde Kayseri-Sivas Hattı’nın 581. km.sinde yapılacak köprü ve Derince Rıhtımı’nın tamirinde kullanılacak Larsen Polplanş’larının pazarlıkla satın alınması.

11.05.1939 tarihinde 2/8137 ve 2/8796 sayılı kararnameler ile dışarıdan getirilen montaj aletlerinin Mersin ve Derince limanlarındaki Vinç Tesisatı işlerinde de kullanılması.

13.10.1939 tarihinde Mersin ve Derince'ye yaptırılmakta olan Portal Vinç’lerin montajında kullanılmak üzere geçici olarak dışarıdan getirilecek montaj aletlerinin yurda sokulmasına izin verilmesi.

08.01.1940 tarihinde İngiltere'den gelen gemilerdeki “Uçak Defi Topları”na ait malzemeyi ayırmak üzere Ankara'da çalışan İngiliz uyruklu Yzb. Brizmit ile kamacı ustası Stacy'nin Derince'ye girmelerine izin verilmesi.

30.11.1940 tarihinde Ağ Mania işlerinde çalıştırılacak iki İngiliz'in Derince, Beykoz ve benzeri sahalarda çalıştırılmalarına izin verildiği.

Evet, arşivlerde yer alan ilginç bilgiler bunlarla sınırlı değil. Zaman zaman biraz geçmişe uzanacak biraz günümüze dönecek ve 1960’lardaki zamanlardan anlatmaya devam edeceğiz.

Her tür bilgi, belge ve anı aktarma desteklerinizi bekliyorum. Lütfen siz de Derince’nin Geçmişi’ne destek verin.

© Copyright Hakkı Erkan Kiraz’a Aittir. Tüm Hakları Saklıdır. Bu yazı ancak kaleme alanın önceden yazılı izni alınarak tekrar yayınlanabilir ya da dağıtılabilir. © Copyrighted to Erkan Kiraz. All Rights Reserved. This study may be re-copied or re-distributed only with prior consent of its Author. Written & Edited By Erkan Kiraz erkankiraz@yahoo.com on various dates.

Access Info; Erkan KIRAZ; Work Address; Import & Export Expert, Toyota Otomotiv Türkiye A.S. P.K.161, Adapazari, Nehirkent 54000, Turkey. Tel: +90-264-295 10 82 Direct, Fax: +90-264-295 00 82, erkan.kiraz@toyotatr.com Home Address; Kentsa Sitesi. A15, D: 1, Alikahya-Izmit, Turkey. Home Tel; +90-262- 319 41 00, GSM; +90-532-613 31 02, E-Mails; erkankiraz@yahoo.com, erkankiraz-41@hotmail.com, URLs; http://www.mtuncel.com, http://www.gezinotlari.net, http://erkankiraz.blogspot.com, http://erkankiraz.multiply.com/, http://www.panoramio.com/user/2404315.