İlk Oluşum & İlk Başlangıç

İlk Oluşum & İlk Başlangıç
Yazım Tarihi; 24 Eylül 2004 Cuma, Şirintepe-İzmit, Yayın Tarihi;

Geçen haftalar “Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Arşivleri”nden yararlanarak hazırladığım yazılarda geçen bilgiler çok önemliydi. Bu bilgiler ilk kez gün ışığına çıkmıştı. Bu belgeleri bana sağlayan İzmit sevdalısı, sevgili dostum Feyzullah Yavuz Ulugün’e ve düşünce ve tasarılarımın boyut kazanmasına ve biçimlenmesine katkı sağlayan sevgili Muhittin Bakan hocama içten ve candan teşekkürlerimi belirtmek istiyorum.

Derince ilk zamanlar Çınarçayırı’ymış. Padişahların avlanma bölgesi. Sonraları Cevat Abbas Paşa Köşkü olan dört beş katlı yapı yapılmış. 1887 yılında Haydarpaşa-İzmit Demiryolu Hattı geçirilmiş. Derince’ye ilk yapılar demiryolu ile birlikte yapılmış. İstasyon yapısı ve eklenti yapılar. Yönetici ve çalışanlar için konutlar. Mühendis ve işçiler Almanya’dan gelmiş. Gerekli olan diğer kol kuvveti Doğu Anadolu’dan sağlanmış. Bitlis ve civarından.

1901 yılında yapımı başlayan Derince Limanı 1904 yılında tamamlanmış. Yapımcı firma Alman Philip Holzmann. Limanın yapımı ile birlikte manevra hatları, ekmek fırını, yemekhane yapıları ve lojmanlar eklenmiş. Derince sadece istasyon ve çevresindeki yapılar ile liman çevresindeki yapılardan ibaret. Yabancı mühendis ve işçiler bu yapılarda kalıyor. Türk işçiler için yer gerekli. Barınma ve diğer sosyal gereksinimler. Turgutreis İlkokulu’nun güney tarafına teneke barakalardan Amele Lojmanları yapılıyor.

Ardından I. Dünya Savaşı patlıyor. Osmanlı İmparatorluğu savaşa taraf oluyor. Yenilenlerle o da yenik. Mütareke (Silah Bırakma Anlaşması) yapılıyor. İtilaf Devletleri (Galip Devletler) Osmanlı topraklarını bölüm bölüm işgal ediliyor. İzmit ve Derince İngiliz, Fransız ve İtalyanların işgalinde. Ardından İngilizlerin desteğinde Yunanlılar İzmit bölgesini işgal ediyorlar. Merkezlerini Akmeşe’ye konuşlandırıyorlar.

Derince Limanı’nda İngiliz ve Fransız savaş gemileri demirliyor. Amerikan askeri yük ve yardım gemileri destek için Derince Limanı’nda. İlk zamanlar gözlemci. Daha sonraları ise İzmit ve çevresinden akan Rum, Ermeni ve Lavantan göçmenlere, insanı yardım sağlayan ülke olarak görev yapıyor. Amerikan askerleri etkin ama görünürde sadece misyonerlerin çalışmalarına parasal ve lojistik destek sağlayan tarafsız güç. Osmanlı askerlerinden toplanmış her tür silah, mühimmat ve levazım malzemesi Amerikan askerlerinin denetimindeki depolarda toplanıyor. Silahların imha işini İngilizler yapıyorlar. 1920–1921 yıllarında bugünkü Makine Sınıf Okulu sahası içinde kalan alanda Osmanlı silah ve mühimmatı imha ediliyor.

Anadolu’da başlayan Kuruluş Hareketi, çetelerden milislere milislerden müdafa-i hukuk kuruluşlarına ve ardından top yekun bir karşı saldırı başlatılmasına dönüşüyor. Yunanlılar, Türk kuvvetleri karşısında yenik düşüyorlar. Yunan askerleri geri çekilmeye başlıyor. Ardından panik. Kaçış. İşgal zamanlarından Yunanlılara ve diğer işgal güçlerine destek sağlayan işbirlikçi azınlıklar hızla göçe başlıyorlar. Korku yayılıyor. Başkaldırmayan azınlıklar da yollara düşüyorlar. İki gidiş noktası var. İzmit Limanı ve Derince Limanı.

İzmit’te ilk anlarda İngiliz ve Fransız gemileri misyonerleri, ileri gelenleri ve diğer Batılı yerleşikleri alıyorlar gemilere. Kaçan çok. Derince Limanı’ndan Amerikan askeri yük ve savaş gemileri var. Tüm azınlık göçmenler Derince’ye yığılıyorlar. Misyoner kayıtlarına göre 35 ile 50 bin insan Derince’deki bir avuç yapıya sığınıyor. Gemilere binmek için sıra bekliyor.

28 Haziran 1921’de İzmit ve çevresindeki Yunan işgal kuvvetleri ve galip devletlerin askerleri tamamen çekilmiş oluyorlar. Ama göç sürüyor. İzmit ve Derince Türk güçlerinin eline geçiyor. Cumhuriyetin ilanından sonra Derince, “Yasak Bölge” oluyor. Bölgeye girip çıkmak Millet Meclisi’nden çıkan özel izinlere bağlanıyor.

Derince’de ilk yerleşim Eski Çarşı dediğimiz alanın en güney ucunda başlıyor. İstasyon Caddesi. Yerleşikleri ise amele olarak Doğu Anadolu’dan getirilen kişiler. Deniz Birliği’nin bulunduğu yere asker cezaevi yapılıyor. Sürgün yeri. Subaylar Eski Limanyolu çevresine yerleşmeye başlıyor. Deniz tarafına mayınlar döşeniyor. Alana yaklaşmaları engellemek için denize “Ağ Manialar” yaptırılıyor. Uzun süre Deniz Birliği, “Bahriye” ve “Manalar” olarak anılıyor. İlk cami İstasyon Camisi. Cevat Abbas Paşa Köşkü ilk Askeri Hastane oluyor. Daha sonraları ise ilkokul. Ardından Turgut İlkokulu kuruluyor. Zamanlar 1921’lerle 1925’ler arası. İzmit’le ulaşım sadece denizyolu ile. Karayolu taş döşeli, atlı arabaların geçeceği genişlikte. Bugünkü Denizciler Caddesi-Eskiyol doğrultusunda Manastır Mahallesi’ne (Yenidoğan) dek uzanıyor. Yenidoğan’da hala Derince Caddesi vardır.

Romanya Muhacirleri (Göçmenleri) Derince’ye gönderiliyor. Bugünkü D-100 çevresi bataklık, sazlık ve yerleşime uygun değil. Muhacir İskan İdaresi (Göçmen Yerleşim Yönetimi) göçmenler için toplu Muhacir İskan Haneleri (Göçmen Yerleşim Konutları) yaptırıyor. Her bir aileye 5 dönüm ve Romanya’da doğmuş çocuk başına 7 dönüm arsa tahsis ediyor. Bir aradaki konutlar Eski Mezarlık ile Cumhuriyet İlkokulu kuzeyindeki sokak arasına yaptırılıyor. Diğer göçmenler bölüm bölüm Denizciler Caddesi boyunca ve Eski Limanyolu çevresine yerleştiriliyor. Derince büyümeye başlıyor.

1930’da Askeri Barut Deposu’nda bir patlama yaşanıyor. İkinci patlama 1937’de oluyor. Bu arada tarlalarda bulunan bombaların kurcalanması ile iki kez facia yaşanıyor. 1932’de Ahşap Travers Enjekte Fabrikası kuruluyor. 1934’de Seka kurulunca malzemeleri Derince Limanı’ndan taşınıyor. İkinci mezarlık bugünkü Derince Lisesi ve eski Pirireis İlkokulu alanında kuruluyor. 1935’de Derince Limanı’ndaki Buğday Siloları kuruluyor. Diğer boş ambarlar silo biçimine dönüştürülüyor. 1937’de Travers Fabrikası Elektrik Santralı kuruluyor. Sonraki yıllarda Petter marka elektrik üretecinden ilk kez Subay Mahallesi’ne elektrik sağlanıyor.

1937 yılının Ekim ayında Derince Elektrik Santralı kuruluyor. Santralı Alman montörler kuruyor. 1940’larda Ağ Manailar yenileniyor. Yenileme işini bölgeye girmelerine izin verilen yabancılar yapıyor. Türkiye Cumhuriyeti II. Dünya Savaşı’na katılmıyor. Kore’nin bölünmesine yol açan savaşa Türkiye asker gönderiyor. Savaş sonrası Türkiye NATO’ya alınıyor ve ardından Amerika’nın Marshall Yardımı alacak ülkeler listesine giriyor. Her tür gıda, süttozu ve askeri silah ve mühimmatın çoğu Derince Limanı’na akmaya başlıyor. Liman sahasına askeri birlik kuruluyor.

İkinci ilkokul Cumhuriyet İlkokulu, Merkez Camisi batısına yapılıyor. Üçüncü okul Piriresi İlkokulu ise 1965’lerde Subay Mahallesi Mezarlığı üzerine yapılacaktır.

CHP’nin Milli Şeflik Dönemi sonrası yapılan ilk seçimlerde Adnan Menderes’in partisi Demokrat Parti iktidara geliyor. Ülkede hızlı bir Amerikanlılaşma yaşanıyor. İstanbul-Ankara Karayolu Amerikalılar tarafından projelendiriliyor ve Amerikan parasal desteği ile yapımına başlanıyor. Yol 1950’lerde bitiyor. Derince ikiye bölünüyor. Yol alanı içinde kalan konutlar yıkılıyor.

İkinci göçmen kitlesi 1950’lerde Derince’ye gönderiliyor. Bu kez gelenler Bulgaristan’dan İkinci Göçmen Yerleşim Konutları bugünkü Muhacir Mahallesi tepesine yerleştiriliyor. Romanya Göçmenleri için geçerli olan kolaylıkların aynısı Bulgaristan Göçmenleri’ne de uygulanıyor. Petrol Ofisi ve Un Fabrikası 1950’lerde kuruluyor. Petrol Ofisi üst düzey yöneticisi Çankırı asıllı. Üçüncü büyük göçmen kitlesi Çankırı’dan sökün ediyor. Çankırılılar, Denizciler Caddesi, Eskiyol-Köşk çevresi ve Cımbızdere çevresine yerleşiyorlar. Derince genişliyor da genişliyor. Eski Çarşı’da Cuma Pazarı kurulmaya başlıyor. Cuma Pazarı 1960’larda Denizciler Caddesi’ne taşınıyor. Karayolu bağlantısından sonra ticari yaşam artıyor. Fırınlar ve oteller açılıyor. İzmit ile ilk ulaşım burunlu otobüslerle başlıyor. Ardından Morris, Thames ve Feka marka dolmuşlar devreye giriyor. Dolmuşlar İzmit Halkevi Meydanı-Derince arası çalışıyor.

İlk taksi durağı Birlik Taksi oluyor. Eski Çarşı’nın D-100 kenarında diziliyor taksiler. İkinci taksi durağı ise yolun hemen kuzeyinde Hacı Veli Toplu’nun bahçesinin kıyısına kuruluyor. Saray Taksi. İlk taksiler Amerikan arabaları. Cadillac, Buick ve Impela’lar.

Sosyal yaşam da renklenmeye başlıyor. İlk sinema Makine Sınıf Okulu alanında kuruluyor. Bahriye Derinceliler’e Merkez Camisi alanında ekmek ve yemek dağıtıyor. Askeri alanın içinde her yıl Pilav Günleri ve spor karşılaşmaları düzenleniyor. İkinci sineme Hafız Hasan Yılmaz’a ait yapıda kuruluyor. Üçüncü sinema ise Eski Limanyolu’nda Deniz Sineması oluyor. Ardından Yüksel Sineması, Saray Sineması ve Şahinler Sineması devreye giriyor. Fotoğrafçı Osman Sivri’nin Eski Çarşı’da hizmet vermeye başladığı yıllardan sonra ikinci fotoğrafçı Eski Limanyolu’nda Foto Yavuz açılıyor. Daha sonra ise Palet adlı dükkanıyla Foto Hilmi ve Foto Aile devreye girecektir.

İlk Ekmek Fırını Bahriye’de. İkincisi ise manevra hatları gerisindeki alana kuruluyor. Limana ait. Eski Çarşı’ya kurulan ilk fırının ardından Eski Limanyolu D-100 kuzey taraf, yol kenarındaki Hürriyet Ekmek Fırını. Oluyor. Üçüncüsü Eski Limanyolu’na kuruluyor ve zaman içinde artıyor sayıları.

Kısaca ilk oluşum ve başlangıcı kısaca gözden geçirmiş olduk. Özetleyerek çocukluğumun yıllarına 1965’lere geldik. Haftaya kaldığımız yerden sürdüreceğiz Derince’nin Öyküsü’nü anlatmaya. Anlatırken yine sık sık eski günlere göndermeler yapacağız ama odaklanma 1965’li yıllarda olacak.

Her tür bilgi, belge ve anı aktarma desteklerinizi bekliyorum. Lütfen siz de Derince’nin Geçmişi’ne destek verin.

© Copyright Hakkı Erkan Kiraz’a Aittir. Tüm Hakları Saklıdır. Bu yazı ancak kaleme alanın önceden yazılı izni alınarak tekrar yayınlanabilir ya da dağıtılabilir. © Copyrighted to Erkan Kiraz. All Rights Reserved. This study may be re-copied or re-distributed only with prior consent of its Author. Written & Edited By Erkan Kiraz erkankiraz@yahoo.com on various dates.

Access Info; Erkan KIRAZ; Work Address; Import & Export Expert, Toyota Otomotiv Türkiye A.S. P.K.161, Adapazari, Nehirkent 54000, Turkey. Tel: +90-264-295 10 82 Direct, Fax: +90-264-295 00 82, erkan.kiraz@toyotatr.com Home Address; Kentsa Sitesi. A15, D: 1, Alikahya-Izmit, Turkey. Home Tel; +90-262- 319 41 00, GSM; +90-532-613 31 02, E-Mails; erkankiraz@yahoo.com, erkankiraz-41@hotmail.com, URLs; http://www.mtuncel.com, http://www.gezinotlari.net, http://erkankiraz.blogspot.com, http://erkankiraz.multiply.com/, http://www.panoramio.com/user/2404315.